Trinette: “Er zijn rare spelletjes gespeeld”

Ze is de grande dame van de lobby voor schone lucht in buurten en wijken. Nieuws over biomassa of houtstookkwesties? Dan popt er standaard een reactie in de mail op van Trinette. Trinette Janssen (81), Friezin in Groningen, strijdt al decennialang tegen ziekmakende houtrook. Trinette zegt: “Er zijn rare spelletjes gespeeld. Ineens was houtstook duurzaam. Net als bij de Toeslagenaffaire volgde de Raad van State met haar uitspraken de politiek.”

Ze kan de jaartallen, data en gebeurtenissen zo uit het blote hoofd opdreunen. Trinette draagt dertig jaar stookgeschiedenis in zich mee. Weet ze iets even niet uit het blote hoofd, dan trekt ze in een oogwenk een oud rapport of beleidsstuk uit één van de vele stapels papier in haar bovenwoning.

Sowieso is ze belezen; Trinette kent haar klassiekers. Ze studeerde Grieks en Latijn. Maar vooral is Trinette al tientallen jaren een prominente anti-stook-stem. Ze roert zich in media, rechtzalen, lezingenzaaltjes en allerlei organisaties en actiegroepen. En natuurlijk oefende ze invloed uit op de politiek, zowel lokaal als landelijk.

Hoe is het begonnen?
“In de jaren negentig. Ik had te maken met overlast van houtrook en ging me inlezen. Zo stuitte ik op een rapport van Peter Okken. Dat had hij in 1982 al gemaakt voor de IVEM, een instituut van de Rijksuniversiteit in Groningen. De schrik sloeg me om het hart toen ik dat stuk las. Okken schetste haarfijn hoe desastreus de emmissies van houtrook zijn. Ik ben daarna een actieclubje begonnen dat Open Kaart heette. In Groningen was dat. We sloten ons al snel aan bij Milieudefensie. Hierdoor kwamen we in aanraking met andere afdelingen. Verder heb ik als PvdA-lid de werkgroepen binnen die partij voorgelicht, maar ook alle andere politieke partijen in Groningen benaderd. En we stelden houtrook aan de orde in de Tweede Kamer.”

De politiek was enthousiast?
“In Groningen hebben we destijds zeker wat bereikt. Ik kwam in de werkgroep Energie & Milieu van de PvdA Groningen. Eerst moesten ze bij de PvdA lachen om waar ik mee bezig was. Eén van de PvdA’ers heeft zelfs zijn houtkachel naar mij vernoemd. Heel serieus werd ik aanvankelijk niet genomen. Maar kreeg ik mijn zin niet, dan ging ik gewoon naar de Jonge Socialisten. De jongeren van de PvdA waren millitanter. Dankzij hen kreeg ik bij discussies toch dingen voor elkaar.”

Met als gevolg?
“We deden aan voorlichting. Via een motie in de Groningse gemeenteraad is een meldpunt ingesteld. Inwoners konden daar anoniem hun klachten over houtrook kwijt. De Milieudienst schreef in de krant stukken over de gevaren van houtstook. Dat is de basis geweest. Daarna kwam er langzaam maar zeker beleid van de grond. Nog altijd valt nu het probleem in Groningen relatief gesproken mee. Het beleid van destijds heeft zijn effect gehad. Maar er was ook actie op juridisch gebied. Zo heb ik in de jaren ’90 een bestuursrechtelijke procedure aangespannen tegen de vele houtkachels op woonboten in de Noorderhaven in Groningen. Daarbij werd ik bijgestaan door een juriste van Milieudefensie. De Raad van State wees onze eis af met één argument: boten zijn geen bouwwerken maar vaartuigen. Overigens vallen ze tegenwoordig wel onder woningen.”

En de landelijke politiek?
“Eind jaren tachtig, begin jaren negentig waren de geesten rijp voor een verbod op particuliere houtstook. Ik kan mij een fel pleidooi tegen de houtkachels herinneren van minister Pieter Winsemius. Er kwamen onderzoeken naar buiten met alarmerende uitkomsten. Over de uitstoot van dioxines en andere gevaarlijke stoffen. Er was een onderzoek van TNO. Daarin stond dat volop sprake was van giftige emissies; onderzochte typen houtkachels deugden van geen kanten.”

Welke gevolgen hadden die geluiden?
“Het resulteerde in strengere wetgeving. De kachels moesten intensieve typekeuringen ondergaan. Ze moesten aan heel strikte eisen voldoen. In 1997 is de typekeuring daadwerkelijk ook ingevoerd. Maar het was van korte duur. Zeven jaar later is de regelgeving onder staatssecretaris Pieter van Geel alweer geschrapt. Het mocht van Europa niet, die keuringen. Het argument was dat ze de vrije handel in de Europese Gemeenschap zouden belemmeren.”

Is een houtstookverbod ooit overwogen?
“Zo’n verbod is zeker ooit dichtbij geweest, maar in de negentiger jaren was het zeker nog geen optie. Ik herinner me uit die tijd een kwestie in een wijk van Alkmaar. Daar is via een bestuursrechterlijke procedure bij de Raad van State alle houtstook in een hele wijk platgelegd. De kachelverkopers waren permanent bezig hun belang te verdedigen via hun eigen lobby. Daarin gingen ze héél ver. Minister Hans Alders wilde de luchtkwaliteit verbeteren door via wetgeving de typekeuring van houtkachels te regelen. Maar die typekeuring bevatte de mogelijkheden om te sjoemelen. Minister Margreet de Boer, die als opvolger van Alders de wet moest implementeren, was juist een uitgesproken voorstander van houtstook. Ja, inderdaad beiden bewindslieden van de PvdA.”

Wat was daarna de praktijk?
“Wat overbleef was een overlastartikel in de Bouwverordening. Het waren ongeveer dezelfde bewoordingen die nu in het Bouwbesluit staan. Namelijk: je mag geen overlast veroorzaken met houtrook. In eerste instantie zijn er heel wat zaken over handhaving gewonnen door een beroep op dit artikel te doen. Een advocaat uit Heerenveen heeft op grond daarvan zeven procedures gevoerd en allemaal gewonnen. Ook de zaak in Alkmaar heeft hij gevoerd en gewonnen. De gemeenten hebben gehandhaafd. Onder ede verklaarde een milieuarts van de GGD dat houtkachels zeer schadelijke gassen uitstoten. Dat was voor de Raad van State voldoende. Sindsdien was het bij de Raad van State niet meer nodig om te meten of de omgeving vergiftigd is. Er hoefde alleen nog vastgesteld te worden dat de omgeving kampt met overlast van een houtkachel. Immers, dat is volgens het wetsartikel verboden. De rechter oordeelde dat het voldoende is dat een vertegenwoordiger van een gemeente vast stelt, visueel en qua geur, dat naburige bewoners de giftige gassen in kunnen ademen.”

De wet is nog dezelfde; wat is er veranderd?
“Het overlastartikel in de wet bevat de mogelijkheid tot een verbod op elke vorm van aantasting van de lucht van omwonenden. Voor álle typen houtkachels. Ook voor de mogelijke uitstoot van ultrafijnstof van nieuwe eco-design houtkachels en pelletkachels. De Vereniging Nederlandse Gemeenten, de VNG, deed haar uiterste best het overlastartikel af te schaffen. Hierop heeft de huidige Raad van State het wetsartikel tot een dode letter gebombardeerd. Want, zoals we recent hebben gezien met de Toeslagenaffaire, volgt de Raad van State in heel veel gevallen de politiek.”

Waar ging het dan mis?
“Aan de feitelijke situatie veranderde eigenlijk weinig. Het wetsartikel werd in 2012 ondergebracht in het Bouwbesluit. Rond dezelfde tijd werd de houtkachel ondergebracht in de zogenaamde NEN 7021 normering. Dat werd gedaan om houtstook te kunnen aanmerken als duurzame energie. Vergeet niet: als we particuliere houtstook níet meer erkennen als duurzame energie, valt het percentage duurzame energie ver terug, naar hooguit 5 procent. En weet je wie er medeschuld is aan de mythe dat houtstook duurzaam is? Diederik Samsom. Ja, ook weer PvdA. Samsom is hier de kwade genius. Hij is mede de bron van de fabel over duurzame stook van resthout! De hele houtkachel-problematiek is vergiftigd door de duurzaamheidskoorts. De energietransitie is veel te laat in gang gezet. En de houtkachels waren er al; de milieubewegingen waren altijd al van mening dat houtstoken milieuvriendelijk is. Daarom hebben wij ook zo´n gedonder tijdens vergaderingen van Milieudefensie. Altijd al, maar nu is dat op de spits gedreven.”

Het tij keerde dus?
“Er zijn rare spelletjes gespeeld. Onderzoekers van het Energiecentrum ECN kwamen in 2009 tot het inzicht hoe enorm de emissies van houtkachels waren. Ze deden gedurende een korte periode onderzoek naar de emissies van houtstook in Schoorl. Ze schrokken enorm van de uitkomsten van hun onderzoek. Om te waarschuwen voor de uitstoot van houtkachels, stuurden de ECN-onderzoekers een brief naar de provincie Noord-Holland, gemeenten en de GGD. Door hun meerderen zijn ze hiervoor op de vingers getikt. Er is de deskundigen van het ECN een soort spreekverbod opgelegd. Ze mochten niet meer in het openbaar praten over houtstook.”

Wanneer merkte je die ommekeer voor het eerst?
“Ik heb een tijdje gewerkt voor het het Meldpunt Gezondheid & Milieu in Bunnik. Vanuit het Meldpunt organiseerde ik een themabijeenkomst over hout stoken in Utrecht. Ik nodigde hiervoor een journaliste van de Volkskrant uit. Er kwam een goed stuk in de die krant. Daarna nam het TV-programma Netwerk contact met ons op. Ik gaf in Netwerk een korte toelichting. Toen werd ik voor het Meldpunt gevraagd. Tweeëneenhalf jaar heb ik er gewerkt. Het was eigenlijk een treurige geschiedenis. Want inmiddels was houtstook al aangemerkt als duurzaam.”

De overheid vond gifgassen geen probleem meer?
“Feitelijk was de insteek van de overheid ineens dat het stoken van hout een duurzame bron van energie is. Het enige wat nog enig soelaas zou kunnen bieden is het stellen van normen. Maar bedenk wel: voor de enorme hoeveelheid gifstoffen zijn normen natuurlijk eigenlijk gewoon een gotspe. De Europese Unie heeft voor houtkacheltypen wel uitstootnormen vastgesteld. Dat is voor een open haard bijvoorbeeld 50 milligram per kubieke meter. Voor een gesloten houtkachel is dat 40 milligram. Dat zijn zonder meer zéér schadelijke hoeveelheden. Veel wetenschappers stellen dat er helemaal géén veilige ondergrens van uitstoot is. Toch is dit soort normen in hoge mate richtinggevend. Een rechter zal daar misschien moeilijk omheen kunnen.”

Hoe sta je ten opzichte van de rechtspraak?
“Ik heb heel wat keren in rechtbanken gestaan. In mijn lezingen som ik altijd een aantal op. In 2000; een rechtzaak tegen de gemeente Bedum. Later tegen gemeenten als Hulst, Nijkerk, Bergen, Siebengewald, Middelburg en Kampen. In Kampen hadden we intensief metingen gedaan. We konden aantonen dat de luchtkwaliteit door houtstook barslecht was en zogenaamd veilige normen vér werden overschreden. Met die zaak gingen we naar de Raad van State.”

En toen?
“Ineens was het bijna altijd hetzelfde liedje: gemeenten zijn niet verplicht metingen of analyses van emissies te doen om de mate van luchtvervuiling vast te kunnen stellen. Ook Kampen werd niet veroordeeld tot handhaving. Ik vond dat de Raad van State toen, in 2014 was dat, een uitspraak deed met zeer warrige argumenten. In elk geval heeft die uitspraak mijn vertrouwen in de rechtstaat voor altijd geschaad. Het heeft geen zin meer om nog naar de Raad van State te gaan.”

Een trieste constatering toch?
“Erger nog: de stoker beschouwt dit als een aanmoediging voor zijn of haar stookgedrag en doet er nog een schepje bovenop. Daar komt nog bij dat er bureaus zijn, die zich in hun rapportage richten naar de conclusies van hun opdrachtgever. In dit geval zijn die opdrachtgevers vaak de gemeenten. Alleen wanneer de gemeente van oordeel is dat de lucht ernstig wordt aangetast door een stoker, dan komt het terecht in het onderzoeksrapport. Dan heb je een kleine kans dat de Raad van State een uitspraak doet ten gunste van de gedupeerde. De meeste gemeenten hebben geen sjoege van de gevaren van houtstoken. Of ze zijn er gewoon voorstander van.”

Een vrolijke afsluiter tot slot?
“Mensen die het gevaar van houtrook niet serieus nemen, vertel ik wel eens over de Londense smogramp van 1954. In Londen ontstond van het ene op het andere moment dichte smog door een samenloop van omstandigheden. Windstil weer, dichte bewolking. De rook van kolen- en houtstook van huizen en fabrieken kon daardoor niet weg. In één nacht zijn er duizenden mensen aan overleden. Daarnaast zijn er honderdduizend Londenaren ziek geworden. Veel mensen beseffen niet dat zoiets gebeuren kan als de lucht in hun omgeving ernstig is vervuild. Verder wil ik nog dit zeggen: schone lucht is een mensenrecht, zeker in en rond je eigen huis.”

Tekst en foto: Ubel Zuiderveld