Wat zegt de wetenschap over houtstook?

Wereldwijd wordt op steeds grotere schaal onderzoek gedaan naar de effecten van houtstook in de woonomgeving. Vaak is het onderdeel van algemene studies naar luchtvervuiling. Maar er zijn daarnaast ook steeds meer wetenschappers en organisaties die data produceren specifiek over de houtkachels, haarden en andere stookinstallaties bij mensen thuis. 

10 x wetenschappelijke inzichten over houtstook:

1. Jaarlijks zeker 3000 doden door houtstook

De gezondheidseffecten van fijnstof door alle vormen van houtstook worden sterk onderschat, zeker ook de gevolgen voor de stoker zelf. Aanvankelijk is in 2018 op basis van beschikbaar onderzoek het aantal jaarlijkse houtstookdoden in ons land getaxeerd op 900 à 2700, oftewel een mediaan van 1800. Inmiddels hanteert professor Lars Hein, die deze cijfers in 2018 ook produceerde, 3000 als minimaal aantal jaarlijkse jaarlijkse sterfgevallen (“vroegtijdig overlijden”) in Nederland.

Bron: De Keerzijde van Houtstook in Open Haarden en Kachels, Lars Hein, professor Ecosystem Services and Environmental Change, Wageningen 2018. Naschrift najaar 2021: inmiddels hanteert professor Lars Hein dus een jaarcijfer van minimaal 3000 houtstookdoden. 

2. Miljoen Nederlanders: “Ernstige gezondheidsklachten”

Ongeveer 60 op elke 1000 inwoners van Nederland zeggen van zichzelf “ik kamp met ernstige gezondheidsklachten als gevolg van houtstook”. Landelijk ondervinden ruim één miljoen mensen, naar eigen zeggen, ‘ernstig gezondheidsnadeel door houtstook’ (kinderen van 0 tot 18 jaar inbegrepen). Het gaat hierbij zowel om hout- en pelletkachels in huizen in de buurt als stookinstallaties die buiten (vuurkorven, vuurschalen, hottubs, buitenovens, buitenkachels) worden gebruikt.

Bron: onderzoek Motivaction in opdracht van Milieu Centraal, 2019. Naschrift najaar 2021: sinds het onderzoek van Motivaction, is houtstook duidelijk waarneembaar sterk toegenomen. Nieuw onderzoek over mensen die gezondheidsschade ervaren, is niet beschikbaar. Wel kan deze kanttekening worden gemaakt: bij het onderzoek van Motivaction gaat het alléén om mensen die zélf gezondheidsklachten wijten aan houtstook. Aangezien houtstook aantoonbaar gezondheidsschade oplevert, geldt dit natuurlijk ook voor stokers en omwonenden die zelf (nog) geen klachten ervaren.

3. Houtrook: een mix van chemische stoffen

“Houtrook bestaat uit een mix van chemische stoffen. Naast CO2 en water bevat houtrook voornamelijk fijn stof (PM10 en PM2,5), anorganische gassen zoals koolmonoxide (CO) en stikstofoxiden (NO), vluchtige organische stoffen (VOS; onder andere benzeen, styreen, 1,3 butadieen), polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s; onder andere benzo(a)pyreen), aldehyden, fenolen en quinonen (onder andere formaldehyde) en organische zuren. Bij gebruik van open haarden maar ook bij houtkachels komt een deel van de verbrandingsrook direct terecht in het binnenmilieu. Het grootste deel zal via de schoorsteen in de omgeving worden uitgestoten. Door ventilatie en infiltratie van de buitenlucht komt hiervan een deel weer binnenshuis terug.”

Bron: Gevolgen van houtstook voor het binnenmilieu: een verkenning van de literatuur, RIVM 2018.

4. Rook: 70% keert terug in de woningen

“Getaxeerd wordt dat 70 procent van alle rook die uit een schoorsteen komt, nadien weer kan binnenkomen in het huis waar de rook vandaan komt of een huis in de buurt.”

Bron: Wood Smoke Awareness Kit. Fast facts. United States Environmentol Protection Agency US EPA, 2017.

5. Stoken: na enkele uren al gezondheidsschade

“Toxicologisch onderzoek laat zien dat fijnstof van houtrook even schadelijk of soms schadelijker is dan fijnstof van andere bronnen. Ook bevat houtrook verscheidene stoffen die kanker kunnen verwekken. Onderzoek met vrijwilligers die in experimenten enkele uren zijn blootgesteld aan houtrook, toont aan dat dit kan leiden tot gezondheidsschade.”

Bron: Overlast door houtrook; onderzoek naar het meten van fijn stof als hulpmiddel bij het beoordelen van klachten over houtstook, GGD Groningen in samenwerking met GGD Drenthe en GGD Fryslan, 2015.

6. Houtrook: 12 x groter kankerrisico dan tabaksrook

“Houtstook produceert meer fijnstofvervuiling dan sigarettenrook. Onderzoekers van EPA taxeren dat de kans op het ontwikkelen van kanker 12 keer groter is bij houtrook dan bij een vergelijkbare hoeveelheid tabaksrook. Gevaarlijke vrije radicalen in houtrook zijn chemisch gezien 40 keer langer actief dan sigarettenrook; houtrook heeft dus veel langer de tijd om het lichaam te schaden. EPA taxeert dat een open haard met 5 kilo hout in een uur 4300 keer zoveel kankerverwekkende, polyaromatische en koolwaterstoffen voortbrengt dan een pakje met 30 sigaretten.”

Bron: Families for Clean Air, Wood Smoke vs Cigarette Smoke.

De infographic hierboven is afkomstig van de Stichting Houtrookvrij, 2019.

7. Stoken leidt tot infecties bij zuigelingen en kinderen

“Net als meeroken bij tabak, veroorzaakt houtstook talrijke gezondheidsproblemen bij zuigelingen en kinderen, zoals vaker optredende en ernstiger aanvallen astma, infecties aan de luchtwegen, oorontsteking en wiegendood.”

Bron: Health Effects of Secondhand Smoke, Centers for Disease Control and Prevention, 2017.

8. Vrouwen: meer kans op COPD door houtstook

“Vrouwen en rokers die worden blootgesteld aan houtrook, zijn vatbaarder voor COPD; het risico om deze ziekte te ontwikkelen neemt significant toe. Recente studies tonen toenemende aantallen gevallen van longkanker bij mensen die nooit rookten, in het bijzonder onder vrouwen.”

Bron: The Harmful Effects of Wood Smoke and the Growth of Recreational Wood Burning, Environment & Human Health Inc, 2018.

9. Ziek door stoken: astma, diabetes, hartfalen, kanker

A. “Een analyse van zeven epidemiologische studies toonde aan dat dat Noord-Amerikanen en Europeanen die thuis overwegend hout stoken een groter risico lopen op het ontwikkelen van longkanker.”

B. “Het inademen van rook van houtstookinstallaties kan aanvallen van astma veroorzaken en andere aandoeningen aan de luchtwegen en ademhaling.”

C. “Fijnstof die vrijkomt bij houtstook, verhoogt het risico op hartaanvallen, beroertes, hartaandoeningen en hartfalen door verstoppingen. Talrijke epidemiologische en observerende studies toonden effecten aan van fijnstof op het cardiovasculaire systemen van mensen. The American Heart Association waarschuwt dat zelfs kortstondige blootstelling aan fijnstof PM2.5 (een paar uur per week) cardiovasculaire aandoeningen (hart en bloedvaten) kan uitlokken.”

D. “Een studie bij dieren wees uit dat blootstelling aan de fijnstof PM2.5 het gehalte glucose in het bloed doet stijgen. Dierproeven tonen aan dat er een link bestaat tussen PM (fijnstof) en het ontstaan van diabetes.”

Bron: The Harmful Effects of Wood Smoke and the Growth of Recreational Wood Burning, Environment & Human Health Inc, 2018. Naschrift najaar 2021: bij metingen van schadelijke fijnstof, wordt primair gemeten op de fijnstof PM2.5, onder meer via meetpalen van het RIVM. Veel minder is bekend over de verspreiding van de kleinere fijnstof PM0.1, die veelal bij metingen buiten beschouwing wordt gelaten. PM0.1 kan via de bloedbanen tot in de hersenen doordringen. Bij deskundigen leeft de veronderstelling dat nieuwe kachels met een vollediger verbranding (zogenaamde gecertificeerde eco-design kachels) relatief meer PM0.1 fijnstof produceren. 

10. Europa: 61.000 doden door hout/kolenstook thuis

“Het stoken van hout en kolen gaat, afgezien van de fijnstof PM2.5, gepaard met de uitstoot van kankerverwekkende bestanddelen. Elk jaar sterven 61.000 mensen in Europa vroegtijdig aan luchtvervuiling die het gevolg is van huishoudelijke verwarming met hout en kolen.”

Bron: World Health Organization WHO, Residential Heating with Wood and Coal, 2015.

“Ruim drie miljard mensen stoken in hun huizen wereldwijd nog hout, mest en kolen. De vervuiling binnenshuis die hiervan het gevolg is, veroorzaakt jaarlijks 1,5 miljoen doden; vooral kinderen en hun moeders. Miljoenen lijden elk dag; ze hebben moeite met ademhalen, prikkende ogen en chronische problemen aan de luchtwegen.”

Bron: World Health Organization WHO, Fuel for Life, 2016.

Foto: Shutterstock